نت های حیوانی در صنعت عطرسازی
نت‌های حیوانی همواره جزء محبوب‌ترین و پرطرفدارترین نت‌ها در تاریخ عطرسازی بوده‌اند. از زمانی که به تاریخ عطرسازی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که نت‌های حیوانی با رایحه قدرتمند و ماندگار همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ عطرسازی بوده‌اند و از مدت‌ها پیش استفاده می‌شده‌اند. در این مقاله با عنوان نت های حیوانی در صنعت عطرسازی، قصد داریم به تاریخچه این نت‌ها، منشاء مواد خام حیوانی، کاربردهای آنها و جایگزین‌های شگفت‌انگیز این نت‌ها اشاره کنیم.
تاریخچه و منشاء مواد خام حیوانی
نت‌های حیوانی، همانطور که از نامشان پیداست، اغلب از حیوانات به دست آمده و به دلیل تأثیرات قوی و ماندگاری که دارند، به صورت بسیار کم استفاده می‌شوند. این نت‌ها عمدتاً برای تقویت دیگر نت‌های موجود در عطر استفاده می‌شوند و در گذشته اغلب در نت‌های پایه مورد استفاده قرار می‌گرفتند. استفاده از نت‌های حیوانی در عطرسازی چیزی نوین نیست و به دوران باستان بازمی‌گردد. در دوران باستان مصر، از این رایحه‌های گرم و قوی برای مومیایی کردن اجساد و ارتباط با خدا استفاده می‌شد. تقریباً تمام عطرهایی که در آن زمان استفاده می‌شدند، با نت‌های حیوانی ساخته می‌شدند.
نت‌های حیوانی به دلیل نقش تثبیت کننده و ماندگاری که داشتند، ارزشمند بودند. برخی از نت‌های حیوانی نظیر سیوت (CIVET) برای اهداف درمانی نیز استفاده می‌شدند. در واقع، گفته می‌شود که کلئوپاترا برای درمان بیماری‌ها از ترشحات سیوت استفاده می‌کرد. در دوران رنسانس، شاهد افزایش استفاده از نت‌های حیوانی بودیم. دلیل اول آن به خاطر خواص دارویی این رایحه‌ها بود و دلیل دیگر آن این بود که رایحه‌های حیوانی به نمادی از بورژوازی تبدیل شده بودند. در این دوره، افراد مرفه و ثروتمند برای نمایش وضعیت اجتماعی والامقام خود، از نت های حیوانی استفاده میکردند.
نت‌های حیوانی و استفاده از آن در دنیای مدرن
از زمان مدرن شدن صنعت عطرسازی و با توجه به تکامل تکنیک‌های تولید عطر، نت های حیوانی در صنعت عطرسازی هم تا حد زیادی تغییر کردند. در قرن نوزدهم، استفاده گسترده‌تری از این نت‌ها صورت می‌گرفت، اما در دوران‌های بعد با ورود عطرهای جدیدتر، سبک‌تر و بر پایه گل به بازار، نت‌های حیوانی کمرنگتر شدند. اما در دهه 80، زمانی که علاقه و شور عطرهای شرقی و قوی به طرفداران عطرسازی رشد کرد، نت‌های حیوانی دوباره شروع به جاگیری در عطرها کردند.
نت‌های حیوانی در اوایل صنعت عطرسازی، از منابع حیوانی مانند مشک، عنبر، سیوت و گرز کبک به دست می‌آمدند. اما با پیشرفت تکنولوژی و نیاز به حفظ حیوانات و حفظ منابع طبیعی، روش‌های جدیدی برای تهیه نت‌های حیوانی ارائه شد. به عنوان مثال، به جای استفاده از مشک حیوانی، از ترکیبات شیمیایی مشابه به نام مشک مصنوعی استفاده می‌شود که به روش‌های سنتز شیمیایی تولید می‌شود. این روش‌ها معمولاً باعث کاهش وابستگی به منابع حیوانی و حفظ حیوانات می‌شود.
با پیشرفت تکنولوژی و توسعه روش‌های سنتز شیمیایی، عطرسازان موفق به تولید نت‌های حیوانی مصنوعی شده‌اند که بویی مشابه نت‌های حیوانی طبیعی دارند. این نت‌های مصنوعی اغلب با استفاده از ترکیبات شیمیایی پیچیده و با دقت بالا تولید می‌شوند.
به علاوه، برخی از عطرها از روش‌های استخراج مواد طبیعی حیوانی استفاده می‌کنند که به طور مستقیم از منابع حیوانی به دست می‌آیند، اما در این موارد نیز توجه به حفظ منابع و رعایت مسائل اخلاقی حیوانات از اهمیت بالایی برخوردار است.
نت‌های حیوانی و رایج‌ترین آن
در سال‌های اخیر، یک روند جدید در عطرسازی مشاهده می‌شود که عطرها با استفاده از نت‌های سبک‌تر و به ندرت نت‌های حیوانی ساخته می‌شوند. در حال حاضر، نت های حیوانی در صنعت عطرسازی بیشتر به عنوان نت‌های فرعی و به میزان کمتری استفاده می‌شوند. واژه “حیوانی” در صنعت عطرسازی به مواد خام آروماتیک و رایحه‌های فانتزی اشاره دارد که بوی حیوانات را به یاد می‌آورند. در صنعت عطرسازی، از مواد حیوانی مختلفی مانند مشک آهو، کاستوریوم، عنبر سائل و مشک زباد استفاده می‌شود. در ادامه، به معرفی برخی از پرمصرف‌ترین نت‌های حیوانی و منابع آنها می‌پردازیم:
1. عنبر
عنبر یک توده موم مانند است که در معده و روده نهنگ‌ها یافت می‌شود. علت دقیق به وجود آمدن عنبر هنوز مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد ناشی از عناصر غیرقابل هضم در غذاهای خورده شده توسط نهنگ‌ها باشد. عنبر باعث به وجود آمدن داستان‌ها و افسانه‌های زیادی در گذشته شده است. برای شیمی‌دان‌ها، عنبر یکی از اسرار بزرگ عطرسازی است و به عنوان یک تثبیت کننده با ارزش بالا و ماندگاری طولانی در نظر گرفته می‌شود. عنبر رایحه‌ای شیرین و خشک با نت‌های قوی‌تر از چوب، خزه و کهربا دارد. در کل، عنبر با رایحه حیوانی خفیف همراه بوده و برخی از افراد آن را دوست دارند و برخی دیگر نه.
2. مشک
مشک، یک ماده خام حیوانی است که در حالت خالص بوی بسیار قوی و شدیدی دارد. این بو دارای نت‌های چوبی و حیوانی است. عطرسازان به طور گسترده از مشک استفاده می‌کنند، اما استخراج این ماده کمی دشوار است. مشک در کیسه‌ای زیر شکم شوروتین نر، حیوانی که در کوه‌های چین، تبت و تونکین زندگی می‌کند، یافت می‌شود. این کیسه به اندازه یک پرتقال کوچک است و فقط در مواقع خاصی از سال تولید می‌شود. این حیوان را چینی‌های باستان کشف کردند و از مشک حتی برای مقاصد درمانی استفاده میکردند.
روش استخراج مشک بسیار جالب است، زیرا برای به دست آوردن این ماده عطر، باید حیوان را ذبح کرد. مشک در حالت تازه دارای قوامی شبیه به عسل و رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است. اما پس از خشک شدن، تبدیل به توده‌ای سفت و سیاه با دانه‌های ریز می‌شود و بوی بسیار قوی ولی مطبوعی را ایجاد می‌کند. بوی مشک به حدی قوی است که بر اساس گفته‌های ژان شاردن، شکارچی برای جدا کردن این کیسه از حیوان مجبور است یک پارچه را دور بینی و دهان خود بپیچاند تا بوی شدید آن تأثیر منفی بر روی حالتش نداشته باشد.
3. موم زنبور عسل
موم زنبور عسل یکی از نت‌های حیوانی ملایمی است که در صنعت عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موم توسط زنبورها در کندو ساخته می‌شود. برای حصول از بوی قوی‌تر، معمولاً از کندوهای قدیمی‌تر موم استخراج می‌شود. موم زنبور عسل به طور گسترده در ایجاد نت‌های گیاهی و مبتنی بر گل استفاده می‌شود. همچنین برای ایجاد نت تنباکو و میوه‌های خشک نیز به کار می‌رود.
4. سیوت یا ترشح گربه زباد
سیوت، یک حیوان شبیه به گربه با دم بلند و پوزه بلند و نوک تیز است، مانند سمور. این حیوان در مناطق آفریقا و آسیا زندگی می‌کند. مشک گربه زباد، که از خانواده راسویان است، در صنعت عطرسازی به کار می‌رود. مشک گربه زباد یک نت حیوانی است که در عطرسازی بسیار استفاده می‌شود و دارای بوی تند و زننده است، شاید حتی بویی مانند مدفوع. هنگام استشمام، این بو باعث تیرگی و تاری دید می‌شود.
ماده سیوت، که توسط غدد پرینه سیوت‌های نر و ماده تولید می‌شود، یک خمیر مانند است. سیوت خالص یک خمیر خام و زرد رنگ است که با گذر زمان تیره‌تر می‌شود. در حالت قوی‌تر، بوی ناخوشایند و تهوع‌آوری دارد، اما در صورت رقیق شدن، بویی خوشایند، مخملی و گلی به خود می‌گیرد. استفاده از این ماده در عطرها تأثیرات منحصربه‌فردی دارد و حس طراوت و گرما را به عطر اضافه می‌کند.
5. کاستوریوم
در عطرسازی، کاستوریوم به عنوان یک نت چرم در عطرهای کلاسیک با تم چرم استفاده می‌شود. این رایحه از کیسه‌های ویژه‌ای در بدن سگ آبی نر و ماده استخراج می‌شود. برای بدست آوردن این کیسه‌ها که با خمیری غلیظ پر شده‌اند، سگ آبی باید کشته شود. سپس کیسه‌ها را دود می‌دهند یا در آفتاب خشک می‌کنند. در طول زمان، این کیسه‌ها شبیه به انجیر خشک بزرگی می‌شوند.
همچنین، کاستوریوم بوی شیرین و تمیزی از خود به خارج می‌دهد که به عطرها اثر چرمی می‌بخشد. این عنصر همچنین نت‌های مغرورکننده، تند و کهربایی به عطر می‌بخشد و خاصیت تثبیت کننده دارد. در گذشته، کاستوریوم برای درمان انواع بیماری‌ها از جمله سردردها و هیستری استفاده می‌شد، به دلیل وجود سالیسیلیک اسید مشابه آسپرین در پوست درخت بید که سگ آبی از آن تغذیه می‌کند و خواص مفیدی دارد.
6. هیراسیوم
هیراسیوم (HYRACEUM)، ماده‌ای است که از فضولات سنگ مانند حیوانی به نام هیراکس سنگی به دست می‌آید. هیراکس (HYRAX) یک پستاندار با جثه متوسط است و شباهتی به خوکچه هندی بزرگ دارد. جالب است که نزدیک‌ترین خویشاوند زنده آن فیل است! هیراسیوم علاوه بر تاثیر تغییردهنده و مثبتی که روی سایر روایح عطر دارد، ماده‌ای مناسب برای تعادل دادن نت‌ها در عطرهای بسیار شیرین یا بسیار تازه است.
هیراکس‌های سنگی در مناطق آفریقا و خاورمیانه زندگی می‌کنند و به صورت کلونی‌هایی که شامل ده تا هشتاد نفر می‌شوند، به سکونت در یک مکان مشخص عادت دارند. رسوباتی که از فضولات این حیوانات به دست می‌آید، پس از مدتی (که ممکن است صدها یا حتی هزاران سال زمان ببرد)، به یک عنصر مورد توجه در طب سنتی و صنعت عطرسازی آفریقای جنوبی تبدیل می‌شوند.
این “سنگ‌ها” رنگ قهوه‌ای و ساختار شکننده‌ای دارند. زمانی که شکسته و باز می‌شوند، یک روغن تیره با رایحه‌ای قوی، پیچیده و تخمیر شده آزاد می‌شود که بوی آن میان سیوت و کاستوریوم قرار دارد. هیراسیوم همانند سایر نت‌های حیوانی، به عنوان یک تثبیت کننده برجسته در عطرسازی شناخته می‌شود و به طریقی که برای رشد و بقاء گونه است، می‌توان آن را استخراج و برداشت کرد. در زمان حاضر، این سنگ‌ها همچنان به صورت دستی جمع‌آوری می‌شوند، همانند دوران باستان که از آن زمان استفاده می‌شد.
نحوه تبدیل مواد حیوانی به نت عطرسازی
در معرفی رسیدن به نت های حیوانی در صنعت عطرسازی بایستی یادآوری کنیم که تمام ترشحات حیوانی بلافاصله پس از جمع آوری قابل استفاده در عطرها نیستند. برای استفاده از این ترشحات در عطرها، یک فرآیند طولانی برای تغییر بو و ظاهر این مواد انجام می‌شود. این فرآیند شامل استخراج و تبدیل این مواد به اسانس‌ها و نت‌های قابل استفاده در ساخت عطر می‌شود. دو روش اصلی برای تبدیل این مواد به اسانس‌ها استفاده می‌شود. روش اول استفاده از انفوزیون یا استخراج با حلال‌های فرار است که شامل حل کردن عطر حاوی نت حیوانی در یک حلال و سپس تبخیر آن است. روش دوم ماسیراسیون نام دارد که شامل قرار دادن مواد خام حیوانی در الکل است. در این روش، مواد خام در الکل خیسانده و خوابانده می‌شوند تا اسانس استخراج شود. این روش به خصوص برای به دست آوردن موم ابسلوت استفاده می‌شود.
بحث و اختلاف نظر پیرامون استفاده از مواد خام حیوانی در عطرسازی
به نظرم روش‌های استخراج نت‌های حیوانی از حیوانات، از نظر اخلاقی و دوستانه نیستند. بسیاری از افراد مانند شما و من این نگرش را دارند و به همین دلیل است که استفاده از نت های حیوانی در صنعت عطرسازی در حال حاضر تغییرات قابل توجهی را تجربه می‌کند.
استفاده کمتری از نت‌های حیوانی طبیعی در عطرسازی به سه دلیل اصلی برمی‌گردد:
کمیاب بودن مواد: این مواد خام حیوانی به دلیل کمیابی و کارآیی آنها محدود می‌باشند. به عنوان مثال، تنها 1 تا 5 درصد از نهنگ‌های عنبر این ماده را تولید می‌کنند. جمع‌آوری این مواد خام نیز مراحل پیچیده‌ای را در بر می‌گیرد.
پیچیدگی جمع‌آوری: جمع‌آوری مواد خام حیوانی فرآیندی مشکل و پیچیده است. این مواد به صورت مستقیم از حیوانات استخراج می‌شوند و این فرایند نیازمند توجه به مسائل اخلاقی و حفاظت از حیوانات است.
هزینه‌ی بالا: مواد خام حیوانی به دلیل کمیابی و محدودیت در جمع‌آوری، بسیار گران هستند. قیمت یک کیلوگرم عنبر به 10,000 یورو هم می‌رسد. در شرایط امروزی که برندها سعی در کاهش هزینه‌های تولید دارند، استفاده از این مواد گرانبها بسیار کاهش یافته است.
همانطور که اشاره کردیم، استخراج مشک گاهی شامل کشتن حیوان یا حداقل پرورش آن تحت شرایط نامناسب است. به همین دلیل، قوانین و مقررات مربوط به استخراج این مواد به شدت کنترل می‌شوند. برای مثال، CITES (کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض) با محدود کردن شکار آهوی ختن (یا گوزن مشک) از این گونه‌های جانوری محافظت می‌کند. علاوه بر این، فشار قوی از سوی جنبش‌های محیط زیستی منجر به ممنوعیت استفاده از برخی از این مواد خام طبیعی و حیوانی شده است.
برای مثال، حالا داشتن مزارع سیوت ممنوع است، بنابراین عطرسازان دیگر اجازه استفاده از سیوت طبیعی در عطرها را ندارند. با این حال، در گذشته برخی از برندها از این نت استفاده میکردند. به عنوان مثال، در عطر مشهور و شناخته شده CHANEL N°5 از این نت استفاده می‌شد. بنابراین، این برند مجبور شد با یافتن جایگزین‌های دیگر، فرمولاسیون جدیدی از عطر خود را عرضه کند. با این حال، برخی از برندها (مانند BASTILLE) همچنان از نت‌های مانند عنبر یا مشک در عطرهای خود استفاده می‌کنند.
در نتیجه، به دلیل محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مربوط به استخراج مواد خام حیوانی، برخی از برندها به دنبال جایگزین‌هایی هستند تا بتوانند عطرهای خود را تولید کنند و همچنین به حفظ حیوانات بپردازند.
جایگزین‌های مصنوعی و طبیعی برای نت‌های حیوانی
در حال حاضر، عطرسازان برای جایگزینی نت‌های حیوانی و به همراه حفظ رفاه حیوانات، راه‌حل‌هایی را پیدا کرده‌اند. این راه‌حل‌ها، استفاده از شیمی و تکنیک‌های تکثیر و بازسازی است که امکان دسترسی به این نت‌های خاص را بدون صدمه به حیوانات فراهم می‌کنند.
با استفاده از این تکنیک‌ها، می‌توان چهار نوع مشک مصنوعی را تولید کرد که ویژگی‌های مشابه زیادی با مشک‌های طبیعی دارند و به عنوان تثبیت کننده در عطرها عمل می‌کنند. این مشک‌های مصنوعی نت‌های پایه بسیار جذابی را به عطرها اضافه می‌کنند. با این حال، باید توجه داشت که بوی این نت‌های مصنوعی دقیقاً شبیه نت‌های طبیعی نیست و تفاوت‌های جزئی ایجاد می‌کنند. برخی از این نت‌های مصنوعی عبارتند از:
مشک‌های نیتراتی
مشک‌های نیتراتی، که در پایان قرن نوزدهم کشف شدند و به عطرها حالت پودری می‌بخشند، واقعاً تغییراتی در دنیای عطرسازی ایجاد کردند. این مشک‌های مصنوعی ارزان‌تر از مشک‌های حیوانی بودند. اما به دلیل عوارض جانبی و مشکلات پایداری و ایمنی، در دهه 1980 ممنوع شدند. این مشک‌ها سمی بودند، با مشکلات پایداری و ایمنی مواجه بودند و نسبت به نور حساس بودند. به همین دلیل، در نهایت از استفاده از این نوع مشک‌ها صرف نظر شد.
مشک‌های پلی سایکلیک
مشک‌های پلی سایکلیک، که در دهه 1950 کشف شدند، پایدارتر از نمونه‌های قبلی بودند. این ترکیبات به خوبی به پارچه‌ها چسبیده و از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار بودند. قیمت این مشک‌ها بسیار پایین‌تر از مشک‌های دیگر بود و هر کیلو تنها چند ده یورو قیمت داشت. این نوع مشک‌ها علاوه بر رایحه قوی و حیوانی، بویی از طراوت نیز داشتند. متأسفانه، این مشک‌ها قابلیت زیست تخریب پذیری را نداشتند و به همین دلیل اهمیت و استفاده از آنها کاهش یافت.
مشک‌های ماکروسیکلیک
مشک‌های ماکروسیکلیک امروزه بیشترین استفاده را در صنعت عطرسازی دارند. این نوع مشک جدید از نظر زیست تخریب پذیری مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال، قیمت هر کیلو از این مشک‌ها بسیار بیشتر از نوع قبلی است. مشک‌های ماکروسیکلیک می‌توانند نت‌های میوه‌ای و بوی طراوت بخشی را به عطرها ببخشند.
مشک‌های آلی سیکلیک
این نوع مشک‌های نسل جدید رایحه ای بین کتان و پنبه را به عطرها اضافه می‌کنند.
در عطرسازی امروزی، جایگزین‌های گیاهی برای نت‌های حیوانی وجود دارند. برخی از گیاهان به ما این امکان را می‌دهند که نت‌های حیوانی را بازسازی کنیم. این پیشرفت‌ها نتیجه تلاش و کار عطرسازان بوده است. برخی از گیاهان به عنوان جایگزین کاملاً گیاهی برای مواد خام حیوانی در نظر گرفته می‌شوند. به عنوان مثال، تره فرنگی که بوی عنبر را تداعی می‌کند و گل کلم که خواصی مشابه مشک دارد.
در عطرسازی امروزی، توانسته‌ایم با استفاده از جایگزین‌های گیاهی، نت‌های حیوانی را بازسازی کنیم. برخی گیاهان، امکان ایجاد نت‌هایی با قدرت و شباهت به نت‌های حیوانی را به ما می‌دهند. به عنوان مثال، تره فرنگی که بوی عنبر را تداعی می‌کند و گل کلم که خواصی مشابه مشک دارد.
این پیشرفت‌ها در عطرسازی نتیجه تلاش‌ها و کار قابل توجه عطرسازان بوده است. امروزه، گزینه‌های موثری برای جایگزینی مواد حیوانی در عطرها وجود دارد. برخی گیاهان به عنوان جایگزین کاملاً گیاهی برای مواد خام حیوانی در نظر گرفته می‌شوند.
این پیشرفت‌ها به ما امید می‌دهد که دیگر نیازی به استفاده از مواد حیوانی در عطرسازی نباشد و حیوانات دوست داشتنی را برای به دست آوردن نت‌های عطری اذیت نکنیم. در حال حاضر، استفاده از ترکیبات حیوانی به شدت کنترل می‌شود یا ممنوع است. با این حال، هنوز برخی موادی مانند موم زنبور عسل و عنبر در برخی عطرها استفاده می‌شوند، اما به دست آوردن این مواد بدون اذیت حیوانات انجام می‌شود. البته برخی برندهای عطر، به خصوص در مناطقی که قوانین کنترلی کمتری دارند، هنوز از مواد حیوانی ممنوعه استفاده می‌کنند.