انواع مراجع قضایی و صلاحیت آنها
ممکن است برای شما پیش آمده باشد. که در روابط حقوقی خود با دیگران، به مشکل برخورده باشید. و هر یک، خود را صاحب حق می‌پنداشته‌اید. اکنون برای حلِ آن، نیازمندِ مراجعه به یک نهاد خاص رسیدگی (دادگاه ها و شوراهای حل اختلاف) به منظور نیل به حق خود می باشید.با توجه به انواع مراجع قضایی و صلاحیت آنها ، حال پرسشی مطرح می شود اینکه:
باید به کدام یک از این نهاد ها رجوع کرد؟ تا برای حل و فصل هرچه زودتر این دعوا، راهکاری منطقی و عادلانه یافت و نیز درگیر پروسه های زمان بر انتقال پرونده در دادگاه ها نشد. (به این انتقال، که ارجاع یک پرونده از دادگاه ناصالح به دادگاه صالح است احاله می گویند)
برای جواب دادن به این پرسش نخست ضروری است. با انواع دادگاه ها آشنا شویم. تا به تناسبِ موضوع هر دعوی به یکی از آن ها مراجعه کنیم. و در قدم بعد، صلاحیت و حیطه وظایف این دادگاه ها بررسی می گردد. تا خواهان برای اقامۀ دعوا، در مسیر درست قرار بگیرد.
مراجع قضایی چیست ؟
برای پاسخ به این سوال که مراجع قضایی چیست و به چه مراجعی مراجع قضایی گفته می شود باید گفت که مراجع قضایی مراجعی هستند که به اختلافات میان مردم رسیدگی می کنند به عبارت دیگر اگر میان مردم در خصوص موضوعی اختلاف بشود به این موضوع در مراجع قضایی رسیدگی می کنند مراجع قضایی را با توجه به ویژگی های آن می توان شناخت مراجع قضایی مراجعی هستند که زیر نظر قوه قضاییه تشکیل می شوند و متصدیان آن قضات و کارکنان قوه قضاییه هستند و به طور خاص می توان آن را دادگاه نامید .
انواع مراجع قضایی در قانون
عنوان مراجع قضایی و مقامات قضایی در قوانین مختلف به کار برده شده است. که بیانگر این موضوع می باشد. که در آن قوانین و دعاوی مرجع رسیدگی کننده مراجع قضایی هستند و نه مراجع غیر قضایی . مراجع قضایی که به اختلافات میان مردم رسیدگی می کند به چند دسته تقسیم می شوند : مراجع قضایی حقوقی یا دادگاه های حقوقی و مراجع قضایی کیفری یا دادگاه های کیفری و مراجع اداری
به عبارت دیگر اگر افراد شکایتی از همدیگر یا دولت داشته باشند. باید به یکی از این دو مرجع مراجعه کنند. بر طبق قوانین این دو مرجع عبارتند از : مرجع قضایی و مراجع غیر قضایی که افراد می توانند. برای احقاق حقوق خود به آن مراجعه کنند . در واقع دعاوی ممکن است. فقط فی مابین مردم نباشد. و گاهی مردم از دولت شکایتی داشته باشند.
به همین دلیل مراجع غیر قضایی به وجود آمدند. تا به طور خاص به دعاوی میان دولت و شهروندان رسیدگی کنند. و این مراجع خارج از قوه قضاییه تشکیل می شوند و زیر نظر قوه مجریه محسوب می شوند. و متصدیان معمولا قاضی نمی باشند و پروسه رسیدگی در مراجع غیر قضایی کاملا با مراجع قضایی متفاوت است به این صورت که مراجع قضایی به شکایت افراد میان افراد رسیدگی می کنند و ماهیت و صلاحیت و نحوه رسیدگی و پروسه آن متفاوت می باشد . افراد در زمانی که دچار اختلاف می شوند. باید از این موضوع آگاهی داشته باشند. که به چه مرجعی مراجعه کنند. و یا به عبارت دیگر مرجع صالح به رسیدگی به دعاوی کجاست . به همین دلیل در این مقاله به بررسی انواع مراجع قضایی و صلاحیت آنها می پردازیم .
مراجع قضایی کیفری
یا دادگاه های کیفری که به جرایم سرقت ، کلاهبرداری یا توهین ، ضرب و جرح و تهدید و مزاحمت تلفنی و غیره رسیدگی می کند. که در واقع ابتدا در دادسرا و سپس در یکی از دادگاه های کیفری رسیدگی می شود. و پس از رسیدگی حکم مقتضی صادر می گردد. و مرتکب به یکی از مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم می شود .
در مورد دادگاه های عمومیِ کیفری که به دادگاه های کیفری ۱ و کیفری ۲ تقسیم شده اند باید بیان کرد: بر اساس مادۀ ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری؛ دادگاه کیفری۲، صالح به رسیدگی به تمام جرائم را دارد مگر در مواردی که قانون معین کرده باشد.
بنابراین، در مسائل جزایی، اصولاً دادگاه کیفری ۲ صالح به رسیدگی است مگر آنکه قانونگذار ترتیب دیگری را اتخاذ کرده باشد؛ همجون مادۀ ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری که تعدادی از جرایم را از صلاحیت دادگاه کیفری ۲ خارج کرده است.
مراجع قضایی حقوقی
دادگاه های عمومیِ حقوقی، با استناد به مادۀ ۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی، صالح به رسیدگی به کلیه دعاوی و امور غیر کیفری را دارند مگر در مواردی که قانون معین کرده باشد. از جمله مراجع قضایی هستند. که در زمانی که حقی از افراد ضایع می شود. به مراجع حقوقی مراجعه می کنند . مانند موضوعات و دعاوی مربوط به :
- ارث
- طلاق
- حضانت و
- دعاوی مربوط به مالکیت و حق انتفاع
- امور مربوط به قراردادها از جمله وکالت ، اجاره و بیع و غیره
که به این دعاوی حسب مورد در یکی از دادگاه های حقوقی مراجعه می کنید. و پرونده مورد بررسی قرار می گیرد. و رای مقتضی صادر می گردد.
مراجع قضایی اداری
اینها مراجع قضایی نوع سومی هستند . مانند : شورای حل اختلاف که نهادی است که به اختلافاتی با سقف مشخص رسیدگی می کند. به عنوان مثال : اگر فردی با خودرو با دیگری خودرو شخص دیگر تصادف کند و خسارتی که به دیگری وارد کرده است مبلغ 15 میلیون باشد متضرر می تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف دعوای خود را مطرح نماید . همانطور که از این مثال مشخص است شورای حل اختلاف به دعوی با سقف معین رسیدگی می کند که در سال 1402 به دعاوی مالی تا نصاب یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال رسیدگی می کند. و رای در این خصوص صادر می نماید .
جایگاه مراجع رسیدگی در قانون
ماده 34 قانون آیین دادرسی کیفری قانونگذار این گونه بیان کرده است : ” دستورهای مقام قضائی به ضابطان دادگستری به صورت کتبی ، صریح و با قید مهلت صادر می شود . در موارد فوری که صدور دستور کتبی مقدور نیست ، دستور به صورت شفاهی صادر می شود و ضابط دادگستری باید ضمن انجام دستورها و درج مراتب و اقدامات معموله در صورتمجلس ، در اسرع وقت و حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت آن را به امضای مقام قضائی برساند ” .
ماده 41 این قانون نیز این گونه در خصوص مراجع قضایی بیان می کند که ” ضابطان دادگستری اختیار اخذ تامین از متهم را ندارند و مقامات قضائی نیز نمی توانند اخذ تامین را به آنان محول کنند . در هرصورت هرگاه اخذ تامین از متهم ضرورت داشته باشد ، تنها توسط مقام قضائی طبق مقررات این قانون اقدام می شود . “
همانطور که از دو ماده فوق مشخص است از عنوان مقام قضایی و مراجع قضایی استفاده شده که در واقع بیانگر مرجع رسیدگی کننده به دعوا است و همچنین سایر مواد قانونی نیز از لفظ مقام قضایی و مراجع قضایی استفاده شده است که با توجه به مواد قوانین دیگر از جمله قانون آیین دادرسی مدنی و سایر قوانین پی به این مطلب می بریم که مراجع قضایی صالح به رسیدگی به دعوی میان افراد هستند اعم از دعاوی کیفری یا دعاوی حقوقی