تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده
مجموعه قوانین انتقال ارث در جوامع مختلف متفاوت و در طول زمان تغییرات بسیاری کرده است. بعد از اینکه شخص فوت میکند ممکن است. ماترکی (مال و اموالی) داشته باشد. که وراث ایشان بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت میتوانند آن ماترک را بین خود تقسیم کنند. پامیشا در مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده آنها را توضیح می دهد.
ارث انتقال مالکیت اموال میت به وراث بوده و از جمله موضوعات حقوقی است. که هر انسانی در طول عمر خود، خواه ناخواه با آن رودررو میشود. سبب انتقال دارایی خویشاوندی نسبی یا سببی است. در قرابت نسبی سه طبقه وجود دارد. که با وجود یک نفر از طبقه قبلی طبقه بعدی ارث نمیبرد. خویشاوندی سببی فقط بین زن و شوهر موجب ارث می‌گردد.
از دیدگاه قانون‌گذار، فوت مورّث، زنده بودن وارث حین فوت مورّث و وجود ترکه از مهم‌ترین شرایط تحقق ارث به شمار می‌رود. موانع تحقق ارث عبارت‌اند از قتل عمد مورّث، لعان، کفر و ولادت از زنا.
تعریف ارث
به لحاظ عرفی و قانونی، یعنی مالی که پس از فوت یک شخص (مورث) به بازماندگان وی تعلق می گیرد. اما معنای حقوقی ارث چیست؟
باید گفت که تعریف حقوقی ارثت تفاوت چندانی با تعریف بالا ندارد. در مفاهیم حقوقی، تعریف ارث یعنی انتقال قهری حقوق و دارایی متوفی به ورثه او و این تعریف به تعریف ترکه نیز نزدیک است. نکته مهمی که در خصوص تعریف ارث در قانون وجود دارد این است. که تقسیم ارث تنها پس از ادای حقوق و دیونی که بر عهده میت است. امکانپذیر می باشد. بنابراین ابتدا بایستی هزینه های کفن و دفن میت، بدهی های مالی او و وصیت او انجام شود. و سپس نوبت به تقسیم ارث برسد.
باید یاد آور شد. وراث متوفی بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت میتوانند. آن ماترک را بین خود تقسیم کنند. و به این ماترک که به وراث میرسد. ارث می گویند.
بر اساس ماده 867 قانون مدنی، قانون مرتبط به ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می کند.
نکته مهم
ارث با فوت یک فرد ایجاد میشود. و تا زمانی که شخصی فوت نکرده است. هیچ گونه ارثی وجود ندارد. که در مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده به آن می پردازیم.
در واقع اموال اشخاص تا قبل از فوت آنها در اختیار و تصرف آنها قرار دارد. و هر گونه دخل و تصرفی می توانند. در اموال و دارائی خود داشته باشند. اما بین مردم عادی رواج دارد که نسبت به اموال اشخاص مُسن قبل از اینکه فوت کنند. تحت عنوان ارث تصمیم‌گیری کنند. و جهت تقسیم آن اقدام می‌کنند. در صورتیکه یک فرد در زمان حیات خویش و بدون توجه به نحوه تقسیم ارث و سهم وراث می‌تواند. تمام دارائی یا هر میزان از آن را به یکی از ورثه، یا تمام آنها به هرنسبتی که خود صلاح بداند. ویا به یک شخص غریبه هبه و یا صلح کند. همچنین ممکن است. که از طریق وقف مالکیت اموالش را از خویش سلب کند. لذا موضوع ارث اساساً با فوت یک فرد آغاز میشود.
تعریف ترکه و معرفی دانستنی های آن
هر فردی در طی دوران حیات خود به کار و فعالیتی اشتغال پیدا میکند. و ماحصل این کوشش را برای بهبود کیفیت زندگی خود و عزیزانش به کار می‌بندد. اگر علاوه بر تأمین نیازهای اولیه‌ی خود و خانواده‌اش قدری از درآمد خود را پس‌انداز کند. و با کمک‌گرفتن از انواع روش‌های مختلف حفظ و تبدیل سرمایه به احسن، میزان مشخصی از دارایی را برای خود ذخیره کند. این دارایی‌ها ممکن است. به صورت‌های گوناگونی وجود داشته باشند. ممکن است یک شخص دارایی‌هایی به شکل املاک تجاری، مسکونی یا زراعی داشته باشد. یا آنها را به طلا، نقره یا سایر فلزات قیمتی تبدیل کرده باشد.
نوع ذخیره‌سازی دارایی‌ها بر اساس سبک زندگی افراد با یکدیگر تفاوت دارد. مثلاً در برخی مناطق تمام دارایی افراد به‌صورت دام‌هایی است. که در اختیار دارند. یا در مناطق دیگر ممکن است. بخش قابل توجه دارایی افراد به‌صورت وسایل نقلیه باشد. علاوه بر دارایی‌ها، هر فرد در طول زندگی خود بدهیها و بستانکاری‌هایی نیز دارد. هنگامی که شخصی از دنیا می‌رود، این سه مورد از او باقی می‌مانند. و به ورثه‌ی قانونی منتقل میشوند. یعنی پس از وفات یک شخص، ورثه علاوه بر دارایی‌های او مجموع دیون و بستانکاری‌هایش را نیز به ارث میبرند.
نکات زیر از تعریف فوق برداشت می شود :
برابر توضیحات مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده باید بگوییم.
- ماترک متوفی یا ترکه متوفی فقط اموال ، پولها و خودرو نیست. بلکه بدهی های فرد مرحوم نیز جزء ترکه است .
- طلب هایی که متوف داشته است. و هنوز وصول نشده یا تاریخ وصول آن نرسیده است. نیز جزء ترکه متوفی یا ماترک متوفی محسوب می شود .
- بدهی های متوفی فقط شامل وجه نقد نیست. بلکه ممکن است. وی در حین فوت تعهداتی نیز داشته باشد .
- تا زمانی که بدهی ها پرداخت نشوند. دارایی به شکل مثبت و منفی موجودیت خود را حفظ می کند. و قابل تقسیم نیست .
نحوه تقسیم ارث
طبقات و درجات ارث در قانون مدنی، برگرفته از شرع مقدس است. در این تقسیم بندی ، وراث نسبی و خونی متوفی، دسته بندی شده اند. یکی از سخت ترین و پیچیده ترین مباحثی که در موضوع ارث وجود دارد. چگونگی تقسیم نمودن ارث می باشد، در ماده 862 نحوه تقسیم ارث بر حسب طبقات ارث و درجات آن عبارتند از:
- طبقه اول: پدر، مادر فرد فوت شده و اولاد و اولاد اولاد(نوه) وی
- طبقه دوم: اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها
- طبقه سوم: اعمام (عموها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دایی ها) و خالات (خاله ها)ی متوفی و اولاد آنها
درجه بندی وراث در طبقه بندی فوق طبق قانون انحصار وراثت :
مفاد قانون مدنی در ماده ۸۶۲ از 3 طبقه وارث نام برده است. مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده اشاده دارد. که هر یک از این طبقات خود درجه بندی دارند
طبقه اول
شامل : پدر، مادر فرد فوت شده و اولاد و اولاد اولاد(نوه) وی
- درجه اول: پدر، مادر، فرزند
- درجه دوم: نوه
- درجه سوم: نبیره
طبقه دوم
اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها
- درجه اول: خواهر، برادر، پدربزرگ، مادربزرگ
- درجه دوم: فرزندان خواهران، فرزندان برادران، جد و جده
طبقه سوم
اعمام (عموها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دایی ها) و خالات (خاله ها)ی متوفی و اولاد آنها
- درجه اول: عمه، عمو، دایی، خاله
- درجه دوم: فرزندان عمه، فرزندان عمو، فرزندان دایی، فرزندان خاله
نکات مهم و کاربردی
- وراث طبقه بعد وقتی ارث میبرند که از وارثین طبقه قبل (از طبقه قبل، مورث ،وارث نداشته باشد )کسی نباشد مثلا :اگر متوفی دارای پدر مادر و فرزند باشد طبقه دوم یعنی خواهران و برادران متوفی ارثی نمی برند.
- همسر متوفی در کنار همه طبقات دیگر ، ارث می برد .
- همسر ازدواج موقت از متوفی ارث نمی برد.
- فرزندان ازدواج موقت (صیغه )مانند فرزندان ازدواج دائم ارث می برند
- به نوزاد بشرط زنده متولد شدن ولو یک دقیقه ، ارث تعلق می گیرد.
درباره ی ماده 862 قانون مدنی لازم است به نکاتی توجه شود مانند:
- اگر در هر یک از طبقات ذکر شده فردی وجود داشته باشد. ارث به او می رسد. و به اشخاصی که در طبقات بعدی هستند. ارثی تعلق نمیگیرد. به عنوان مثال اگر فرد فوت شده فرزند یا پدر و مادر داشته باشد. افرادی که در طبقه دوم هستند. یعنی اجداد و برادر و خواهر موفی حقی از ارث وی ندارند.
- در درون یک طبق هم درجه وارثان رعایت میشود. و ورثه با درجه نزدیکی بیشتر به متوفی، مانع از ارث بردن وراث با درجات دورتر میشوند. به عنوان مثال اگر متوفی فرزند داشته باشد. دیگر نوه او حقی از ارث نمیبرد.
- در حقوق کشور ما ارث بردن مخصوص خویشاوندان نسبی است. یعنی کسانی که از طریق تولد به یکدیگر مربوط میشوند. بنابراین خویشاوندان سببی یعنی افرادی که با ازدواج به هم مربوط میشوند. از هم ارث نمیبرند مگر زن و شوهر. با این توضیح که هیچ یک از وارثان طبقه های سه گانه مانع از ارث بردن زن و شوهر نمی شوند.
- تقسیم اموال موتوفی تنها پس از ادای دیون و حقوقی که بر ذمه میت میباشد امکان پذیر است، فلذا اول باید هزینه های کفن و دفن میت ، بدهی های مالی او و وصیت او پرداخت شود و سپس نوبت به تقسیم سهم الارث می رسد.
موانع ارث چیست؟
در مبحث ارث و طبقات ارث ممکن است موانعی برای وراث به وجود بیاد که از ارث محروم شوند در این قسمت از مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده ، به این موانع اشاره خواهیم کرد.
کفر:
به موجب ماده 881 مکرر قانون مدنی، وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمی برد ؛ بنابراین دومین مانع ارث، کفر می باشد.
قتل مورث:
به موجب ماده 880 قانون مدنی اگر شخصی، مورث خود را عمدا به قتل برساند، از وی ارث نمی برد؛ بنابراین قتل از موانع ارث می باشد، اعم از این که قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفردا باشد یا به شرکت دیگری
ولادت از زنا:
به موجب ماده 884 قانون مدنی، ولادت از زنا از موانع ارث است، یعنی فرزند ناشی از زنا از پدر ، مادر و خویشاوندان آن ها ارث نمی برد و برعکس.
لعان:
لعان به این معنا است. مردی به زن خود تهمت زنا زده باشد. انتساب فرزند به دنیا آمده را به خودش انکار کند. در این صورت مطابق ماده 882 قانون مدنی، لعان از موانع ارث است. یعنی زن و شوهر دیگر از هم ارث نمی برند. همچنین، پدر از فرزند و فرزند نیز از پدر و خویشاوندان وی ارث نخواهد برد.
جنین:
یکی دیگر از موانع ارث جنین است . مطابق ماده 878 قانون مدنی هر گاه در هنگام فوت مورث، جنینی وجود داشته باشد. که زنده به دنیا آمدن او موثر در تقسیم ارث باشد. و به عبارتی مانع از ارث تمام یا برخی دیگر از ورثه باشد ، تقسیم به عمل نمی آید. تا وضعیت جنین نیز مشخص شود.
غایب مفقود الاثر:
مطابق ماده 879 قانون مدنی اگر بین وراث، غایب مفقودالاثر باشد. سهم او کنار گذاشته می شود. تا وضعیت او روشن شود.
تعیین سهم کسانی که ارث می برند
در طبقه اول وارث که عبارتند از ؛ فرزندان، نوه ها، پدر و مادر
میزان سهم الارث پدر و مادر :
همانطور که ملاحظه می شود. از آنجا که پدر و مادر در طبقه اول قرار دارند. در صورت فوت متوفی در هر صورت سهمی از ارث به جای مانده از فرزند خود که فوت شده خواهند برد. اما میزان این سهم الارث در صورت وجود اشخاص دیگر که در طبقه اول و در کنار او قرار دارند متفاوت می شود.
اگر برای متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) از هر درجه که باشد موجود نباشد :
هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد. اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند. مادر یک ثلث (یک سوم) و پدر دو ثلث (یک سوم) می برد. اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد. موجود نباشد. اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند. ولی مادر حاجب( شخصی از طبقات دیگر که میزان سهم ارث مادر را کمتر می کند ) داشته باشد، سدس (یک ششم) از ترکه متعلق به مادر است. و بقیه مال پدر است.
حاجبان مادر در این فرض هستند.
با وجود آنها مادر از بردن بیش از سدس (یک ششم) ترکه محروم می شود. به شرح ذیل هستند: ( لازم به ذکر است این حاجبان چون در طبقات بعدی هستند به دلیل وجود مادر و پدر ارثی نمی برند )
نکته :
حاجب به کسی گفته میشود. که با وجود او در یک طبقه، طبقه بعد، ارث نمیبرد.
در صورت وجود چهار شرط میزان سهم الارث مادر سدس ترکه خواهد بود و باقی آنچه می ماند سهم الارث پدر را تشکیل می دهد.
- لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
- پدر آنها زنده باشد.
- از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل
- وراث یا خویشاوندان ابوینی ( پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد :
در اینصورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث (دو سوم) محروم می شوند. مگر در صورتی که پدر و مادر متوفی هر دو موجود باشند.
با یک دختر که فرض پدر و مادر ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و فرض دختر نصف خواهد بود و چون در صورت تقسم ترکه چیزی اضافه خواهد ماند مابقی بینشان به نسبت فرضشان تقسیم می شود. مگر اینکه مادر حاجب ( که خواهر و برادر متوفی هستند، لا اقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر که از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها باشند و پدر آنها زنده بشد ) داشته باشد. که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمی برد.
هر گاه متوفی اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد :
در اینصورت هر گاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین (پدر و مادری) او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس (یک ششم) و مابقی بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم ی شود مگر اینکه مادر حاجب( که خو هر و برادر متوفی هستند، لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهرکه از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری)تنها باشند و پدر آنها زنده باشد )داشته باشد که در اینصورت مادر از مابقی چیزی به ارث نمی برد.
میزان سهم الارث اولاد
در صورتیکه فرزند متوفی دختر باشد
اگر دختر فرزند منحصر باشد. به همراه پدر و مادر متوفی، نصف ترکه را خواهد برد و مابقی با توجه به میزان سهم الارث پدر یا مادر متوفی بین آنها تقسیم می شود.
هرگاه متوفی دو دختر یا بیش از دو دختر داشته باشد. و فرزند پسری هم نداشته باشد. دختران دو ثلث (دو سوم) ترکه را به ارث می برند. و مابقی با توجه به میزان سهم الارث هر یک در آن طبقه بینشان تقسیم می شود.
اگر وراث متوفی فقط دختر یا دختران باشد. بدون وجود وارثی در طبقه اول مثل پدر و مادر، تمام ترکه به دختر یا دختران می رسد.
اما در صورتیکه فرزند متوفی پسر باشد
چنانچه پسر منحصر یا متعدد باشد به همراه پدر و متوفی چون همگی در طبق اول قرار دارند ارث می برند به اینصورت که سهم الارث پدر و مادر متوفی یک ثلث (یک سوم) ترکه خواهد بود و مابقی به قرابت به فرزند یا فرزندان پسر می رسد که به تساوی بین خودشان تقسیم می کنند.
چنانچه وراث متوفی در طبقه یک فقط پسر یا پسران او باشند و در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد تمام ترکه به پسر یا پسران می رسد
در صورتی که متوفی هم فرزند دختر و هم فرزند پسر به همراه پدر و مادر در طبقه اول داشته باشد، سهم الارث پدر و مادر به دلیل وجود فرزندان یک سوم ترکه خواهد بود. و مابقی بین فرزندان دختر و پسر متوفی تقسیم می شود به این صورت که فرزندان پسر وی دو برابر فرزندان دخترش ارث خواهند برد.
میزان سهم الارث اولاد اولاد (نوه)
آنچه مسلم است این است که اولاد اولاد (نوه) در طبقه اول قرار دارد ولی در صورتی ارث می برد که متوفی فرزندی نداشته باشد. در این صورت اولاد اولاد (نوه) قائم مقام اولاد می شود و با هر یک از ابوین (پدر و مادری) که زنده باشد ارث می برد.
اولاد (فرزند) پسر یعنی فرزندان پسر متوفی دو برابر اولاد فرزندان دختر متوفی ارث می برند. حتی اگر اولاد اولاد متوفی پسر باشد اگر به واسطه مادر با متوفی قرابت پیدا کرده نصف نوه ای که از پدر با متوفی قرابت پیدا کرده ارث خواهد برد. اما در میان خودشان وقتی به قائم مقامی از پدر و مادر خود ارث بردند، پسران قائم مقام دو برابر دختران قائم مقام ارث می برند.
طبقه دوم کسانی که ارث میبرند
افراد این طبقه عبارتند از؛ خواهرها و بردارها و فرزندان آنها همچنین پدربزرگ و مادربزرگ.
تمام کسانی که در طبقه دوم قرار می گیرند. در صورتی ارث می برند. که برای متوفی در طبقه اول وارثی وجود نداشنه باشد. زیرا در صورت وجود افرادی در طبقه اول ترکه بین آنها تقسیم شده است. و دیگر نوبت به افراد طبقه دوم نخواهد رسید.
محاسبه ارث بردن پدربزرگ و مادربزرگ
اگر پدر بزرگ و مادربزرگ تنها وراث متوفی باشند. تمام ترکه را به ارث می برند.
اگر اجداد (پدربزرگها) و جدات (مادربزرگها) متعدد باشند در صوری که ابی (پدری) باشند ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) می برند و اگر همه امی (مادری) باشند بین آنها مساوی تقسیم می گردد.
اگر جد یا جده ابی (پدری) و جد یا جده امی (مادری) باهم باشند ثلث (یک سوم) ترکه به جد (پدر بزرگ) یا جده (مادربزرگ) امی (مادری) می رسد و در صورت تعدد اجداد امی آن ثلث (یک سوم) بین آنها بالسویه تقسیم می شود و دوثلث (یک سوم) دیگر به جد یا جده ابی می رسد و در صورت تعدد، حصه ذکور (آقایان) از آن دو ثلث دو برابر حصه اناث (خانم ها) خواهد بود.
هرگاه میت اجداد و کلاله ( خواهر و برادر ) با هم داشته باشد دو ثلث (یک سوم) ترکه به وراثی می رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود و یک ثلث (یک سوم) به وراثی می رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم می نمایند. لیکن اگر خویش مادری فقط یک برادر یا خواهر امی باشد فقط سدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت.
شیوه محاسبه ارث خواهر و برادر متوفی
اگر میت اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) داشته باشد اخوه ابی (برادران پدری) ارث نمی برد و در صورت نبودن اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) اخوه ابی (برادران پدری) حصه ارث آنها را می برند. لازم به ذکر است اخوه ابوینی و اخوه ابی هیچ کدام اخوه امی را از ارث محروم نمی کنند.
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشند. ترکه بین آنها باسویه تقسیم می شود.
در صورتیکه وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا چند برادر و خواهر ابی (پدری) باشند. حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
ممکن است وراث میت چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند. ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود
هرگاه اخوه ابوینی و اخوه امی باهم باشند تقسیم به طریق ذیل می شود :
نکته : منظور از اخوه، خواهر و برادر است. منظور از ابوینی این است. که پدر و مادر مشترک دارند. اگر فقط مادر مشترک داشته باشند. امی گفته می شوند. و اگر فقط پدر مشترک داشته باشند. ابی گفته می شوند.
اگر برادر یا خواهر امی (مادری) یکی باشد سدس (یک ششم) ترکه را می برد و بقیه مال اخوه ابوینی برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است
اگر کلاله امی (خویشاوندان مادری) متعدد باشند. میزان ثلث (یک سوم) ترکه به آنها تعق گرفته است. و بین خود بالسویه تقسیم می کند. و بقیه مال اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) است.
خواهر ابوینی (پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها در صورتی که منحصر به فرد باشد نصف ترکه را خواهد برد.
دو خواهر و بیشتر ابوینی (پدر و مادری یا ابی (پدری) تنها در صورت نبودن برادر دو ثلث ترکه را به ارث می برند.
فرمول محاسبه ارث فرزندان خواهر و برادر
هرگاه برای میت نه برادر و نه حواهری نباشد. در اینصورت اولاد اخوه (خواهر و برادر) قائم مقام آنها هستند. و با اجداد ارث می برند. در اینصورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه (فرزندان برادران) بر حسب نسل به عمل می آید یعنی هر نسل حصه کسی را می برد که به واسطه او به میت می رسد.
اولاد اخوه ابوینی (فرزندان برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه اخوه ابوینی (برادران پدر و مادری) یا ابی (پدری) تنها و اولاد کلاله امی (خویشاوندان مادری) ، حصه کلاله امی (خویشاوندان مادری) را می برند.
طبقه سوم کسانی که ارث میبرند
این طبقه عبارتند از : عموها و عمه ها و خاله ها و دایی ها و فرزندان آنها
وراث طبقه سوم در صورتی ارث می برند که در طبقات اول و دوم وارثی وجود نداشته باشد.
باید توجه کرد هر یک از وراث طبقه سوم اگر تنها باشند تمام ارث را می برند.
اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال (خاله ها و دایی ها)
(اعمام یعنی عمو و عمه و اخوال یعنی خاله و دایی)
به شرح زیر هستند:
- اگر میت اعمام یا اخوال ابویینی (عموها و عمه ها پدر و مادری) داشته باشد. اعمام یا اخوال ابی (خاله ها و دایی ها پدری) ارث نمی برند. و در صورت نبودن و در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی حصه آنها را می برند.
- هر گاه وراث متوفی چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود در صورتی که همه آنها ابوینی یا همه ابی یا همه امی باشند.
- هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم می نمایند و در صورتی که همه ابوینی یا امی باشند حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
- در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی باهم باشند عمو یا عمه امی اگر تنها باشند سدس ترکه به او تعلق می گیرد و اگر متعدد باشند ثلث (یک سوم) ترکه و این ثلث (یک سوم) را مابین خود بالسویه تقسسم می کنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی می رسد که در تقسیم ذکور دو برابر اناث می برند.
- هرگاه وراث متوفی چند نفر دایی یا چند نفر خاله یا چند نفر دایی و چند نفر خاله باهم باشند ترک بین آنها بالسویه تقسیم می شود خواه همه ابوینی (پدر و مادری) خواه همه ابی (پدری) و خواه همه امی (مادری) باشند.
- اگر وراث میت دایی و خاله ابی یا ابوینی یا دایی خاله امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سدس ترکه را می برد و اگر متعدد باشد ثلث (یک سوم) آن را می برند و بین خود بالسویه تقسیم می کنند . مابقی مال دایی و خاله های ابوینی یا ابی است که آنها هم بین خود بالسویه تقسیم می نمایند
بهتر است بدانید
اگر برای میت یک یا چند نفر اعمام یا یک یا چند نفر اخوال باشد. ثلث (یک سوم) ترکه به اخوال و دوثلث آن به اعمام تعلق می گیرد. تقسیم ثلث (یک سوم) بین اخوال بالسویه به عمل می آید.
لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد. سدس (یک ششم) حصه اخوال به او می رسد. و اگر چند نفر امی باشند. یعنی اینکه ثلت (یک سوم) آن حصه به آن ها داده می شود. و در صورت اخیر تقسیم بین آنها باسویه به عمل می آید. در تقسیم دو ثلث (یک سوم) بین اعمام (عمه ها و عموها) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
اگر بین اعمام (عمه ها و عموها) یک نفر امی باشد. سدس (یک ششم) حصه اعمام به او می رسد. و اگر چند نفر امی باشند. ثلث (یک سوم) آن حصه به آنها می رسد. و در صورت اخیر آن ثلث (یک سوم) را بالسویه تقسیم می کنند. در تقسیم پنج سدس (یک ششم) و یا دو ثلث (یک سوم) که از حصه اعمام (عمو و عمه ها) باقی می ماند. بین اعمام ابوینی عمه ها و عموهای پدر و مادری) یا ابی (پدری) حصه ذکور (آقایان) دو برابر اناث (خانم ها) خواهد بود.
فرزندان اعمام و اخوال
با وجود اعمام (عموها و عمه ها) و اخوال خاله ها و دایی ها) اولاد (فرزندان) آنها ارث نمی برند مگر در صورت انحصار وراثت به یک پسرعموی ابوینی (پدر و مادری) با یک عموی ابی (پدری) تنها که فقط در اینصورت پسر عمو، عمو را از ارث محروم می کند لیکن اگر با پسرعموی ابوینی خاله (دایی) یا خاله (خواهر مادر) باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها، پسر عمو ارث نمی برد.
کسانی که به واسطه خویشاوندی سببی ارث میبرند
پس از بررسی طبقات وراثی که به واسطه قربت نسبی ارث می برند باید به بررسی شرایط زوج و زوجه بپردازیم که به واسطه قرابت سببی همراه وراث دیگر در هر طبقه ای که باشند اگر زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند، از یکدیگر ارث می برند.
ارث زوج
نصف (یک دوم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) نداشته باشد.
ربع (یک چهارم) ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد (فرزند) یا اولاد اولاد (نوه) داشته باشد.
ارث زوجه
زوجه درصورت فرزند دار بودن زوج ثمن (یک هشتم ) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد.
زوجه در صورت فرزند دار نبودن زوج ربع (یک چهارم) از عین اموال منقول و ثمن (یک هشتم) از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد.
در صورت تعدد زوجات، ربع (در صورت فرزند دار نبودن زوج) یا ثمن (در صورت فرزند دار بودن زوج ) ترکه تعلق به زوجه دارد که بین آنها بالسویه (به طور مساوی) تقسیم می شود.
نقل و انتقال اموال متوفی
حال نکته مهمی که برای انحصار وراثت باید مد نظر قرارداد این است. که نقل و انتقال هرگونه اموال متوفی و برداشت از حساب وی نیاز به فرم ١٩ مالیات بر ارث دارد. براساس اصلاحیه مصوب ۳۱/۴/۱۳۹۴ قانون مالیات‌های مستقیم، برای متوفیانی که تاریخ فوت آنها از ۱/۱/۱۳۹۵ و بعد از آن است، به منظور کسر هزینه‌های کفن و دفن در حدود عرف و عادات باشد. و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی حساب شوند. دیون محقق متوفی از ماترک، وراث (منفردا یا مجتمعا) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفند. ظرف مدت یکسال از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت باشد. و تصریح مطالبات و بدهیها به انضمام مدارک ذیل به اداره امور مالیاتی صلاحیت دار تسلیم نماید.
مدارک مورد نیاز نقل و انتقال اموال متوفی
- کارت ملی و شناسنامه متوفی و وراث
- اسناد مربوط به بدهیها و مطالبات متوفی
- کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
- آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد
- وکالتنامه یا قیم نامه، در صورتی که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود
۶- رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذیربط
به عنوان مثال اگر شخصی فوت کند و تاریخ فوت وی از ابتدای فروردین ۱۳۹۵ به بعد باشد و دارای خانه، مغازه، زمین، باغ، ماشین، موتور، سهام شرکت، فیش حج، موجودی حساب بانکی، مجوز اسلحه و یا… باشد یک نفر یا همه وراث یا نماینده قانونی آنها موظفند ظرف مدت یکسال از تاریخ فوت ، اظهارنامه ای به اداره امور مالیاتی تسلیم و موارد مذکور را معرفی و از معافیت‌های قانونی استفاده و فرم ١٩ دریافت نمایند.
موضوع مهمی که در مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده اشره شده است. چنانچه از تاریخ فوت یکسال بگذرد. هیچگونه معافیتی به ایشان تعلق نمیگیرد. و اموال به نرخ روز ارائه اظهارنامه محاسبه و مشمول مالیات خواهد شد.
هزینه ی انحصار وراثت
در حقیقت درخواست گواهی انحصار وراثت یک دعوای غیرمالی است و ممکن است هزینه های جانبی متععدی را شامل شود. این هزینه ممکن است بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزارتومان و یا بیشتر باشد.
تفاوت ترکه و سهم‌الارث چیست؟
مجموعه‌ی دارایی‌ها، دیون و بستانکاری‌هایی که پس از فوت یک شخص از او برجای می‌ماند. ترکه گفته میشود. لازم به ذکر است که انتقال ترکه به وراث به‌صورت قهری صورت می‌گیرد. یعنی بر اساس قانون، هرآن‌چه از متوفی مانده باشد بدون توجه به پذیرفته‌شدن یا نشدن آنها توسط ورثه به آنها ارث میرسد.
در این میان تفاوتی ندارد این ترکه از چه نوع باشد؛ میراث باقی‌مانده از متوفی چه دارایی باشد، چه بستانکاری و چه بدهی به وراث او خواهد رسید و آنها موظف به رسیدگی به آن هستند.
در صورتیکه وراث به‌هیچ‌وجه حاضر به قبول ترکه نباشند. فرصت دارند. تا ظرف مدت یک‌ماه از قبول آن سر باز زنند. پامیشا در تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده تاکید دارد. آنها بایستی این درخواست را تحت عنوان «رد ترکه» در دادگاه مخصوصی نزد دادستان ثبت کنند.
اکنون که فهمیدیم ترکه چیست خوب است تفاوت آن با سهم‌الارث را نیز بشناسید.
در دایره‌المعارف اصطلاحات حقوقی، ماترک عبارت است از مجموع دارایی‌هایی که پس از فوت شخص از او بر جای می‌ماند. همان‌گونه که پیش‌تر توضیح دادیم از آن‌جایی که این دارایی‌ها ممکن است مثبت یا منفی باشند، هم اموال منقول و غیرمنقول و هم طلب و بدهیها بخشی از آن به حساب می‌آید.
اما سهم‌الارث عبارت است از سهمی که پس از وفات یک شخص از دارایی‌های او نصیب هر یک از ورثه میشود. به عبارت بهتر سهم‌الارث برخلاف ترکه که مجموعه‌ی مثبت و منفی داریی‌های متوفی است، فقط شامل دارایی‌های مثبت او میشود. یعنی بدهیها جزو سهم‌الارث حساب نمی‌شوند.که در تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده مورد تاکید است.
دلیل این امر آن است که پس از وفات یک شخص و پیش از تقسیم اموال او، باید تکلیف بدهیها و دیون وی مشخص شود. و سپس نسبت به تقسیم باقی‌مانده‌ی ماترک اقدام شود؛ پیش از انجام این‌کار امکان دخل‌وتصرف ورثه و غیر آنها در ماترک متوفی وجود نخواهد داشت.
منظور از تحریر ترکه چیست؟
یکی از نخستین کارهایی که باید در زمینه‌ی ماترک متوفی انجام شود تحریر ترکه است. به زبان ساده منظور از تحریر ترکه این است که لیست دیون، بدهیها و دارایی‌های شخص متوفی را مشخص کرده و سپس نسبت به پرداخت دیون اقدام شود. در مرحله‌ی بعدی با کسر هزینه‌های مربوط به خاک‌سپاری متوفی، اقدامات لازم جهت تقسیم ترکه به‌ترتیب انجام میشود.
آشنایی با مراحل تحریر ترکه
ورثه برای تحریر ترکه بایستی ابتدا به یک وکیل مراجعه کنیدتا به کمک او دادخواست تحریر ترکه را تنظیم کنند. مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده توضیح داده است. سپس باید از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست تنظیم شده را به ثبت برسانند.
در مرحله‌ی بعدی لازم است ورثه با انتشار آگهی تقسیم ترکه در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار، خبر دهند که قرار است نسبت به تقسیم ماترک اقدام کنند. این‌جاست که دادگاه برای پرونده بازپرس تعیین میکند تا با بررسی دارایی‌ها و دیون متوفی تعیین کند سهم‌الارث هریک از وراث قانونی به چه میزان است.
در آخرین مرحله حکم تحریر ترکه صادر میشود تا وراث بتواند به کمک آن جهت پرداخت دیون متوفی و دریافت حق سهم‌الارث خود اقدامات لازم را انجام دهند.
برای تحریر ترکه چه مدارکی لازم است؟
برای انجام مراحل مربوط به تحریر ترکه لازم است مجموعه‌ای از مدارک را به‌همراه خود داشته باشید. ممکن است تمام این مدارک در یک مرحله لازم نباشند. اما دسترسی به تمام آنها جهت طی کردن فرایند تحریر ترکه ضروری است.برابر توضیحات تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده،؛ لیست مدارک لازم برای تحریر ترکه از قرار زیر است:
- اصل شناسنامه و گواهی وفات متوفی
- رسید پرداخت مبلغ مالیات بر ارث
- استشهادیه‌ای که ثبت محضری شده باشد
- رسید پرداخت مالیات بر ارث متوفی
- درخواست‌نامه‌ی تحریر ترکه
شیوه و روش تقسیم ترکه :
آنچه پس از کسر دیون، بدهیها و مخارج مربوط به کفن و دفن از ماترک بر جای می‌ماند و قرار است. بین وراث تقسیم شود را به سه شیوه می‌توان تقسیم کرد. مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده سه نوع تقسیم ترکه را ذکر کرده‌است. و درباره‌ی هریک به اختصار توضیحاتی ارائه کرده‌ایم.
تقسیم به افراز:
افراز به معنای جدا کردن سهم هرکدام از وراث از ارثی است که بین تمام آنها مشترک است. برای مثال ممکن است تمام فرزندان یک شخص متوفی در خانه یا باغی که از او برجای مانده است بایک‌دیگر سهیم باشند. به جدا کردن سهم هرکدام از آنها از آن خانه یا باغ در اصطلاح حقوقی افراز گفته میشود.
به‌صرفه‌ترین حالت افراز این است که به صورت توافقی انجام شود. اما اگر وراث در انجام این‌کار به اختلاف بخورند – که اتفاقاً بسیار شایع است – دادگاه به‌صورت اجباری این‌کار را انجام خواهد داد.
در تقسیم مال مشاع بین وراث، نیاز به تعیین قیمت عین مال نیست و به هریک از ورثه طبق قانون معادل سهم منصفانه‌ی او تعلق خواهد گرفت.
تقسیم به تعدیل:
این نوع تقسیم ترکه در حالتی انجام میشود که مال برجای مانده از متوفی در بخش‌های مختلف خود دارای ارزش یکسانی نباشد. این مورد بیشتر در رابطه با املاک و اراضی کاربرد دارد.
فرض کنید. از یک شخص متوفی زمینی بر جای مانده است. که بخشی از آن به دلیل دارا بودن موقعیتی همچون قرار گرفتن در کنار یک اتوبان ارزش بالاتری از سایر بخش‌های آن دارد. در این حالت کار عادلانه برای تقسیم ارث چیست؟
در چنین موقعیت‌هایی لازم است هنگام تحریر ترکه، تمام زمین قیمت‌گذاری شود و به‌هریک از ورثه میزان مشخصی از آن به ارث برسد. به زبان ساده‌تر در صورتی که مال مشاع دارای ارزش یکسانی نباشد. راهی برای تقسیم عین آن میان ورثه وجود ندارد. و بایستی آن را ارزش‌گذاری کرد. و پس از به‌فروش رساندن، مبلغ آن را میان وراث تقسیم کرد.
تقسیم به رد:
این نوع تقسیم در صورتی به کار می‌آید که دو نوع تقسیم به افراز و تقسیم به تعدیل نتوانند. مال برجای مانده را به عدالت میان وراث تقسیم کنند. در این حالت لازم است. به‌منظور برقراری تعادل، به صورت مالی به برخی از سهم‌ها اضافه شود تا سهام تقسیم‌شده از لحاظ با سهام سایرین یکسان گردد. که در همین مقاله تعریف ارث و نحوه تقسیم آن به زبان ساده اشاره شده است.